ARTIKEL

Samenwerken en leren met marktpartijen

Het ontwikkelen van een ondersteuningsstructuur doe je niet alleen - maar samen met bewoners én uitvoerende partijen. Het is hierin belangrijk om vanuit een lerende houding je lokale ondersteuningsstructuur te ontwikkelen. Van tevoren weet je immers niet wat je in de praktijk gaat tegenkomen. Bovendien is de uitvoering een belangrijk onderdeel van het bewust ontwikkelen van je ondersteuningsstructuur, en niet alleen een gevolg daarvan.

In dit artikel lees je meer over het samenwerken én samen leren met marktpartijen. Hierbij pleiten we voor een werkwijze waarmee zowel woningeigenaren als marktpartijen op samenhangende wijze gefaciliteerd worden in het gehele verduurzamingsproces. Daar ligt een belangrijke rol voor de gemeente. De tips hieronder variëren van fundamentele aanbevelingen tot praktische tips.

1) Richt je ondersteuningsstructuur in voor bewoners én uitvoerende partijen

Het is belangrijk om je ondersteuningsstructuur zo in te richten dat deze bij bewoners én uitvoerende partijen aansluit. Hiermee vergroot je de kans voor beide partijen op een positieve ervaring. Voor bewoners betekent dit dat zij zin moeten hebben om nog eventuele aanvullende stappen te zetten. Voor uitvoerende partijen houdt dit in dat zij zin moeten hebben om hun aanbod te blijven ontwikkelen, en ook andere woningeigenaren te bedienen.

Dit kan je doen door het verduurzamingsproces centraal te stellen, en je bewust te zijn van beide perspectieven: die van bewoner én die van marktpartij. Op de pagina ‘aan de slag’ vind je bij elke fase hierover meer informatie. Hiermee kan je anticiperen op de belangen en perspectieven van woningeigenaren en marktpartijen en deze bij elkaar brengen. Zodat het proces voor alle betrokkenen effectiever, efficiënter en leuker wordt. Zo hebben woningeigenaren typisch behoefte aan transparantie, zekerheid en betaalbaarheid, terwijl marktpartijen in het algemeen behoefte hebben aan een goede vraagstelling, beheersbare proceskosten en (zicht op) volume. Deze behoeftes kan je desgewenst lokaal nog verder specificeren. Waar hebben woningeigenaren en marktpartijen in een bepaalde buurt precies behoefte aan?

Een manier om deze perspectieven en belangen samen te brengen is door te investeren in woningeigenaren als goede opdrachtgevers. Door bewoners te ondersteunen in de eerste fasen van hun verduurzamingsproces, wordt het voor hen makkelijker een goede vraag te kunnen stellen aan de markt. Voor marktpartijen is dit ook nuttig: het scheelt tijd en capaciteit om offertes op te stellen die niet tot uitvoering leiden. Hiervoor kan je diverse tools in de inzicht-, plan- of vraagspecificatie-fase gebruiken.

2) Opereer vanuit onafhankelijke kennis

De ondersteuningsstructuur heeft potentieel (veel) invloed, maar draagt in het algemeen geen (contractuele) verantwoordelijkheid voor het eindresultaat van de woning. Uiteindelijk zijn het de bewoner en uitvoerende marktpartij die de verduurzamingsmaatregelen met elkaar realiseren. Daarom is het belangrijk om te werken vanuit onafhankelijke kennis en ten aanzien van zowel bewoners als marktpartijen een informerende en reflecterende rol aan te nemen, en niet te sturen op specifieke maatregelen.

3) Betrek uitvoerende marktpartijen bij de kennisontwikkeling in je ondersteuningsstructuur

Zorg ervoor dat je uitvoerende marktpartijen vroeg in het proces betrekt. Het betrekken van hun kennis en ervaring is essentieel voor een soepele aansluiting tussen de eerste (voorbereidingsfasen) en tweede helft (concretiseringsfasen) van het verduurzamingsproces. Hiermee bevorder je dat…

… bewoners inhoudelijk meer consistentie ervaren gedurende het verduurzamingsproces. De informatie vanuit de ondersteuningsstructuur is namelijk in lijn met de informatie van aanbieders.
… relevante zaken voor latere uitvoering al in de inzichtfase in beeld komen. Om situaties zoals ‘als ik had geweten dat voor de uitvoering van maatregel X, Y relevant was, dan …’ te voorkomen.
… bij het plannen maken voldoende rekening wordt gehouden met de (kosten van) uitvoerbaarheid en wat er in de markt te koop is. Om situaties zoals ‘als ik had geweten dat in plaats van X, ook Y mogelijk was, dan …’ te voorkomen.

Je kan dit doen door de expertise en inzichten te gebruiken van (kundige) partijen die in de concretiseringsfase verantwoordelijk zouden kunnen worden voor de daadwerkelijke offertes en uitvoering. Het gaat hier dus echt om het betrekken van relevante kennis en ervaringen, zonder dat specifieke partijen naar voren worden geschoven of dat er sprake is van een collectieve inkoopactie of andersoortige selectie. Dit kan je doen door een werkwijze te creëren waarbij de ondersteuningsstructuur en uitvoerende marktpartijen wederzijds en met continuïteit kennis en ervaring kunnen uitwisselen. Bijvoorbeeld door een community of practice met marktpartijen te faciliteren. We raden je aan om hierbij rekening te houden met de volgende aspecten:

Zoek naar gemotiveerde en kundige (taakvolwassen) marktpartijen.
Stel steeds de integrale opgave centraal: het realiseren van een gezonde en comfortabele woning die klaar is voor het energiesysteem van de toekomst.
Neem de praktijk serieus en trek lering uit de ervaringen van uitvoerende marktpartijen en gerealiseerde functionele prestaties bij bewoners.
Houd oog voor de ontwikkelingsbehoefte van marktpartijen en onderzoek wat daar lokaal in betekend kan worden. Anticipeer op het organiseren van eventuele ondersteuning bij kleine onvolkomenheden in kennis, door additionele expertise beschikbaar te stellen voor bedrijven die willen.
Hoewel uitvoerende marktpartijen er baat bij hebben dat kennis over hun praktijkwereld wordt betrokken in de ondersteuning die bewoners krijgen, behoort het deelnemen in communities of practice en kennisplatforms, niet tot hun corebusiness. Dergelijke activiteiten kunnen en willen zij alleen doen als het op een of andere manier bijdraagt aan hun corebusiness: het realiseren van maatregelen. Om marktpartijen te stimuleren hieraan deel te nemen, is het raadzaam een proces vorm te geven dat voor zowel bewoners als aanbieders aantrekkelijk is en toeleidt naar het volledig en soepel doorlopen van het gehele woningverduurzamingsproces t/m realisatie.
Daar waar nog echte lacunes zitten in kennis- en ervaring, of verbetermogelijkheden voor proposities zijn, zijn wellicht aparte ontwikkelings- en/of innovatietrajecten nodig. Zie de volgende tip over moeilijke maatregelen.

4) Investeer in kennis over praktijkoplossingen voor moeilijke maatregelen

Voor moeilijke maatregelen ontbreekt vaak ondersteuning voor bewoners. Voor dit soort maatregelen is het voor marktpartijen lastig en vaak onaantrekkelijk om een betaalbaar aanbod te doen. Bij dit soort moeilijke maatregelen is daarom een gezamenlijke inspanning nodig om een (lokale) oplossing te vinden. Praktische tips daarbij:

Benut de aanlooptijd van een project om in de woning continue metingen te doen die helpen de uitgangssituatie goed in beeld te krijgen. Afhankelijk van de maatregel kun je op relevante plekken denken aan vocht, (oppervlakte)temperatuur, CO2-gehalte, luchtverdeling, maar ook zaken als gedetailleerde informatie over elektriciteitsverbruik en stookgedrag.
Als het goed is, leidt de inspanning om een oplossing te vinden, uiteindelijk tot feitelijke uitvoering bij een specifieke woning. Begeleid bewoner(s) en uitvoerende partij(en) dusdanig dat zij ook dan samen kunnen en durven blijven leren.
Monitor achteraf hoe de gekozen oplossing in de praktijk functioneert en trek hier lering uit voor een volgend project.

5) Zorg voor een goede afstemming met uitvoerende partijen

We hebben geconstateerd dat betrokkenen in het verduurzamingsproces elkaars taal onvoldoende spreken en (onbedoeld) langs elkaar heen werken. Om dit te overbruggen en te borgen dat stakeholders met dezelfde verwachtingen starten aan het verduurzamingsproces, kan worden gewerkt met een Verklaring. De verklaring is een middel om stakeholders bepaalde uitgangspunten te laten delen, en af te spreken hierover met elkaar in gesprek te blijven zonder dat dat ‘over de rug’ van de woningeigenaar gaat.

Eén van de belangrijke elementen in de verklaring is dat ondertekenaars zich erover uitspreken te werken aan integrale verduurzaming naar een gezamenlijk eindbeeld, gebaseerd op de 2050-doelstellingen voor de gebouwde omgeving én dat ze steeds oog houden voor gezondheid, comfort, veiligheid, betaalbaarheid en duurzaamheid. Een ander belangrijk element is dat de ondertekenaars zich erover uitspreken in de context en werkwijze van de ondersteuningsstructuur samen te werken met anderen die de verklaring ook onderschrijven.

Het resultaat is dat een netwerk wordt gevormd waarbij stakeholders - ieder vanuit diens eigen rol - met gelijke uitgangspunten en verwachtingen samenwerken in het woningverduurzamingsproces.

6) Creëer een gezamenlijk beeld van de woning

Zorg voor volledigheid en beschikbaarheid van woningtype informatie. Idealiter baseren alle stakeholders zich op dezelfde (volledige) informatie en inzichten. Dat voorkomt misverstanden of dat men langs elkaar heen werkt. Door woningtype informatie in beeld te brengen en beschikbaar te stellen, kunnen ook kansen, aandachtspunten en risico’s t.a.v. verschillende oplossingsrichtingen en hun combinaties, tot uiting komen. Ook belangrijke omgevingsaspecten of systeemvoorwaarden kunnen hierbij in beeld worden gebracht. Denk aan informatie over een (pre-)SMP, (plannen m.b.t.) netcapaciteit, aspecten m.b.t. welstand en informatie uit de Transitievisie Warmte.

Hiervoor kan je de tool woningtypekaart gebruiken.

7. Kijk ook naar de invulling en proces van (reguliere) gemeentelijke activiteiten

De gemeente is niet alleen aanjager, facilitator en regievoerder bij de verduurzamingsopgave gebouwde omgeving. Zij is - net als de overige partijen - ook zelf een actor. Het is daarom raadzaam om te onderzoeken wat de gemeente vanuit haar eigen rol kan aanpassen om beter aan te sluiten op het verduurzamingsproces. Om zo beter te kunnen samenwerken met andere actoren, zoals marktpartijen.

Wees duidelijk over het einddoel. De overheid wordt door zowel woningeigenaren als marktpartijen soms als onbetrouwbaar gezien. Men ervaart geen consensus en continuïteit over lange termijn doelen. Om woningeigenaren te motiveren om te investeren in planmatige (integrale) verduurzaming (in een of meerdere stappen) moet aan de voorkant duidelijkheid worden gegeven of hun ingezette koers toekomstproof is. De gemeentelijke warmtetransitie visie kan daarbij ook een rol spelen.
Creëer duidelijkheid over vergunningsruimte. Om het beoogde eindbeeld te kunnen realiseren, zijn soms maatregelen nodig waarvoor vergunning moet worden verleend. Zolang niet duidelijk is op welke voorwaarden, hoe snel en tegen welke kosten vergunning door de gemeente kan worden verleend, is dit een groot obstakel in het verduurzamingsproces. Immers: op welk punt in het proces start je met de aanvraag (en de bijbehorende kosten) en wie neemt daarvoor verantwoordelijkheid? Hoe borg je dat bij een afwijzing, het beoogde einddoel nog wel gehaald kan worden? De gemeente doet er goed aan in kaart te brengen of voor woningeigenaren de in principe beschikbare vergunningsruimte voldoende is om met realistisch uitvoerbare sets van maatregelen het einddoel te kunnen realiseren.
Passend en aantrekkelijk financieringsinstrumentarium. De totale set van te nemen maatregelen voor een integrale verduurzaming is vaak kostbaar. Woningeigenaren willen of kunnen een dergelijke investering niet altijd betalen. Het is noodzakelijk dat er financieringsinstrumenten zijn die het aantrekkelijk maken om planmatig aan integrale verduurzaming te werken. Daarnaast stopt de overheid idealiter met subsidies voor het nemen van verduurzamingsoplossingen die geen onderdeel zijn van een integraal plan. Wanneer de gemeente financieringsinstrumenten of subsidies voert, is het raadzaam deze ook vanuit deze bril tegen het licht te houden.

8. Ga aan de slag!

We willen je stimuleren om aan de slag te gaan en samen te gaan leren - óók als je inhoudelijk nog niet alles weet. Stel je team samen en toon commitment naar zowel bewoners als uitvoerende partijen. Zo leer je samen door te doen. Wanneer vanuit geregisseerde inspanningen de verschillende puzzelstukken ‘gelijktijdig en gelijkplaatsig’ samenkomen, wordt het ook leuk om samen te werken!

Tot slot

We merken op dat er een potentieel is van marktpartijen die nu nog niet actief zijn in de particuliere markt, maar die daar wel interesse in hebben. Alleen de condities zijn voor hen nog niet passend. Een goed werkende ondersteuningsstructuur en/of aangepast beleid vanuit de gemeente, zou daar verandering in kunnen brengen. Houd dus oog voor partijen die op termijn zouden willen toetreden en verbind desgewenst ook alvast met hen.