Tips & tricks voor samen leren met bewoners

Het ontwikkelen van een ondersteuningsstructuur doe je niet alleen - maar samen met bewoners én uitvoerende partijen. Het is hierin belangrijk om vanuit een lerende houding je lokale ondersteuningsstructuur te ontwikkelen. Van tevoren weet je immers niet wat je in de praktijk gaat tegenkomen. Bovendien is de uitvoering een belangrijk onderdeel van het bewust ontwikkelen van je ondersteuningsstructuur, en niet alleen een gevolg daarvan. In dit artikel lees je meer over hoe je samen met bewoners kan leren.

Binnen het praktijkgerichte kennis- en leerprogramma de DoeTank Publieke Ontzorging hebben we veel ervaring opgedaan op het gebied van samen leren met bewoners. In de drie jaar dat we praktijkonderzoek hebben gedaan in de gemeenten Emmen, Veldhoven, Leusden en Weert hebben we met meer dan 1.500 bewoners op verschillende manieren contact gehad. Bijvoorbeeld aan de hand van individuele inzichtsessies, workshops, buurtbijeenkomsten, webinars of diepte-interviews.

De DoeTank heeft zich vooral gefocust op bewoners die hun woning willen en kunnen verduurzamen. Om via deze groep bewoners vervolgens te kunnen opschalen. Onderstaande tips en tricks zijn daarom gebaseerd op onze ervaringen met deze doelgroep. Na het lezen hiervan willen we je vooral aanmoedigen om zelf praktijkervaringen te gaan opdoen, samen met bewoners. Uitvoering is in onze ogen namelijk een belangrijk onderdeel van het bewust ontwikkelen van je ondersteuningsstructuur, en niet alleen een gevolg daarvan.

Bewoners bereiken

1) Ga fysiek de wijk in

Start met fysiek de wijk ingaan. Fiets een rondje en maak een praatje met wijkbewoners. Leer ze kennen en ontdek wat er speelt in de wijk. Luister! Besteed hierbij aandacht aan woningen van hetzelfde woningtype. Kijk ook naar welke woningen te koop staan of recent verkocht zijn. Hier wonen immers (binnenkort) nieuwe bewoners, waardoor er een grote kans is dat er natuurlijke momenten voor renovatie aankomen.

2) Haak aan bij concrete vragen van bewoners

Start met bewoners die willen en kunnen. Hen kan je bereiken door aan te haken bij concrete hulpvragen. Dit kunnen bijvoorbeeld bewoners zijn die nét tegen een vraagstuk aanlopen of bezig zijn met een verbouwing. Ga nog eens diverse mailboxen na voor recente vragen van bewoners, of vraag het (energie)loket of vrijwilligersorganisatie wat voor vragen zij ontvangen. Dit kunnen vragen van individuele of groepen bewoners zijn. Zijn het alleen maar individuele vragen? Wees niet bang om hiermee te beginnen, en kijk daarna of je kan opschalen. 

Praktijkvoorbeeld uit Veldhoven

In Veldhoven zorgde een collectieve isolatie-actie voor vragen bij bewoners met een vloer op zand. In de aanloop naar de online informatieavond, stuurde een bewoner een e-mail met een concrete hulpvraag naar de wethouder, namelijk “Wat zijn de mogelijkheden voor vloerisolatie als ik een vloer op zand heb?” Voor de gemeente Veldhoven en Veldhoven Duurzaam (de vrijwilligersorganisatie) was dit een mooie kans om met de desbetreffende bewoner meer te leren over de isolatiemogelijkheden bij een vloer op zand, en de opgedane kennis vervolgens met meer bewoners met een vloer op zand te delen (zie praktijkverhaal vloer op zand voor meer informatie).

3) Weersta de verleiding van lange selectieprocedures

Afhankelijk van het project kunnen bewoners soms intensieve ondersteuning krijgen van diverse expertises, waarvoor een zorgvuldige selectieprocedure soms wenselijk is. Probeer de verleiding van zulke procedures te weerstaan bij het samen leren met bewoners, zodat je in kunt spelen op concrete vragen van bewoners en kansen. We hebben ervaren dat wanneer je te veel vasthoudt aan deze procedures, het contact met bewoners een stuk langzamer van de grond komt. 

Praktijkvoorbeeld uit Leusden

Tijdens een buurtbijeenkomst in Leusden kwamen we per toeval in contact met een bewoner die recent was verhuisd en op het punt stond om een grootschalige renovatie te doen. De bewoner wist echter niet waar hij moest beginnen en wat een logische volgorde zou zijn. Vanuit de DoeTank vonden we dit direct interessant: je komt niet vaak een bewoner tegen die op korte termijn een grootschalige renovatie wil doen én hier budget voor heeft. Bovendien woonde deze bewoner in een woning die onderdeel was van een veel voorkomend woningtype in deze specifieke wijk. Daarom hebben we deze bewoner begeleid bij een inzichtsessie en vervolgens ondersteund bij het opstellen van een ventilatiestrategie. Dit stelde ons in staat om veel te leren over waar een bewoner tegenaan loopt bij een renovatie in dit woningtype. Vervolgens hebben we de opgedane kennis breder gedeeld.

4) Breng sociale structuren en sleutelfiguren in kaart

Maak gebruik van de sociale structuren in de wijk. Deze structuren kan je gebruiken voor communicatie en voor het vergroten van draagvlak voor woningverduurzaming. Bovendien kunnen deze structuren je helpen om beter te weten te komen wat er speelt bij bewoners, wat het makkelijker maakt om aan te kunnen haken bij concrete hulpvragen van bewoners. 

Misschien zijn deze structuren al eens eerder in kaart gebracht, bijvoorbeeld door een ander domein binnen de gemeente. Ga in dat geval na of je deze mag gebruiken (let op: de AVG-wetgeving kan hier een aandachtspunt zijn). 

Indien een overzicht van sociale structuren ontbreekt is het belangrijk om deze in kaart te brengen. Gebruik hiervoor de kennis van andere lokale partijen, zoals wijk- of gebiedsregisseurs, buurthuizen, welzijnsorganisaties of lokale sportclubs. Vraag hen wie sleutelfiguren zijn, wat er speelt in welke wijk, en wat voor vragen zij zoal van bewoners ontvangen. Bekijk online kaarten waar meerdere van dezelfde type woningen zitten, en vraag de lokale partijen wie sleutelfiguren zijn in een gebied met veel van dezelfde type woningen. 

Praktijkvoorbeeld uit Emmen

In Emmen heeft de gemeente met behulp van gebiedsregisseurs een lijst opgesteld met ‘te bezoeken woningen’ voor een inzichtsessie. De gebiedsregisseurs kenden de wijken goed, en wisten welke bewoners aan de slag wilden met hun woning. De eerste inzichtsessies zijn toen uitgevoerd bij bewoners van deze lijst. De gebiedsregisseurs sloten zelf ook aan bij de inzichtsessies, zodat ze meer leerden over het verduurzamingsproces van de bewoner en het belang van het opdoen van inzicht.

5) Als je een oproep doet: maak het concreet

Als je op zoek bent naar een specifieke (groep) bewoners, kan een oproep helpen bij het bereiken van de juiste bewoners. Zorg er hierbij voor dat je een concrete oproep doet in plaats van een algemene oproep (dus: “Sta je op het punt om je glas en kozijnen te vervangen?”, en niet: "Wil je een energiescan van je woning ontvangen?”). Dit zorgt ervoor dat je bewoners bereikt die ook écht aan de slag willen met een maatregel.

Praktijkvoorbeeld uit Veldhoven

In Veldhoven organiseerde Veldhoven Duurzaam een workshop ‘Ontwerp je eigen (balans)ventilatie’. Om hiervoor de juiste bewoners te bereiken was een oproep in de lokale krant geplaatst, waarin heel duidelijk werd uitgelegd voor wie deze workshop bedoeld was (“Mensen die van plan zijn om een (balans)ventilatie in huis te installeren en daarbij graag wat hulp willen” en “De workshop is bedoeld voor 5 tot 9 woningeigenaren, die ook bouwtekeningen kunnen meenemen van hun eigen huis”). Uiteindelijk waren er zoveel geïnteresseerde bewoners dat de workshop twee keer is georganiseerd.

6) Schat kleine groepen op waarde

Het kan misschien raar voelen om in eerste instantie ‘maar’ een kleine groep bewoners ondersteuning te bieden. Maar kleine groepen hebben als voordeel dat bewoners elkaar (en elkaars vraagstukken) leren kennen, elkaar weten te vinden voor uitwisseling, en andere bewoners activeren. Daarnaast kan je als ondersteuningsstructuur veel leren in de interactie met bewoners. Bijvoorbeeld over de behoeften of technische uitdagingen waar bewoners tegenaan lopen. Wees dus niet bang om klein te beginnen en later op te schalen.

7) Deins niet terug voor 'moeilijke' bewoners

Deins niet terug voor ‘moeilijke’ bewoners (bijvoorbeeld bewoners die sceptisch zijn, of ‘meneer waterstof’). Durf zo’n uitdaging ook aan te gaan. Open het gesprek met hen aangaan en naar hen luisteren helpt je om deze bewoners (en hun eventuele weerstand) beter te begrijpen. Bovendien hebben we ervaren dat dit ook ambassadeurs kunnen worden, met de kans dat ze veel andere bewoners positief ‘besmetten’. Dit zijn namelijk vaak bewoners die betrokken zijn in de wijk.

8) Communiceer het lerende aspect richting bewoners

Waar geleerd wordt, gaan dingen soms anders dan verwacht. In de DoeTank gunden we in de verschillende projecten die we hebben uitgevoerd alle betrokkenen een veilige leeromgeving. Dit betekende voor ons dat leren centraal stond. Dit werd aan het begin van projecten duidelijk gemaakt voor alle betrokkenen: gemeenten, bewonersinitiatieven én bewoners. 

Zorg dat je het lerende aspect duidelijk communiceert naar bewoners. Hiervoor kan je een deelnameformulier gebruiken, waarin je de belangrijkste context van het leren borgt. Bij Uitvoeren en leren kan je aan de rechterzijde van de pagina een voorbeeld downloaden.

Tijdens contact met bewoners

1) Organiseer korte lijnen

Zorg voor goede bereikbaarheid en direct contact. Organiseer dat iemand met expertise bereikbaar is (of iemand die coördineert dat iemand met expertise binnen 24 uur contact opneemt). Door bewoners te kunnen helpen op het moment dat zij met een vraag zitten,  voorkom je dat het verduurzamingsproces van bewoners stilvalt. 

Praktijkvoorbeeld uit Leusden

Tijdens een bijeenkomst werd een financiële vraagbaak geïntroduceerd. Bewoners werd verteld dat ze de financiële adviseur direct konden bellen als ze vragen hadden. De financieel adviseur heeft na deze introductie meer bewoners geholpen dan in het hele kwartaal daarvoor. Toen konden bewoners alleen nog indirect contact opnemen (indienen van een vraag via een online formulier, welke via de gemeente werd doorgespeeld naar de financiële vraagbaak).

Het belang van korte lijnen geldt ook voor terugkoppeling na ondersteuning. Zorg hierbij voor korte feedbackcycli richting bewoners. Geef, als het kan, de bewoners zo snel mogelijk de verzamelde inzichten over hun woning. Dit zorgt er ook voor dat de projectorganisatie niet wordt overbelast door individuele bewoners. 

2) Licht de uitvoerder goed in over de lokale context

Licht de uitvoerder (bijvoorbeeld een marktpartij, energieloket of energieprofessional) goed in over de lokale context om verwarring en weerstand bij bewoners te voorkomen. Zorg dat een uitvoerder weet wat voorafging aan zijn/haar uitvoering, en hoe de geschiedenis de wijk en haar bewoners heeft gevormd. Denk bijvoorbeeld aan het inlichten van de uitvoerder over de plannen voor een specifieke wijk van de gemeente, of over wat er in een wijk al is ondernomen en hoe dit is verlopen.

3) Neem bewoners mee in afwegingen

Neem bewoners mee in de afwegingen die je als gemeente maakt, en communiceer deze open richting bewoners. Waarom is er in deze wijk voor een bepaalde warmteoplossing gekozen, en waarom niet voor een andere warmteoplossing? Maak hierbij genoeg tijd voor de vragen en zorgen van bewoners. Dit voorkomt weerstand later in het proces.

We wensen je veel plezier, mooie interactie en inzichten tijdens het samen leren met bewoners. Hopelijk helpen deze tips je hierbij.