Praktijkverhaal vloer op zand

De trigger

Begin 2022 kregen we van tientallen bewoners uit Veldhoven de vraag: “Wat moet ik met mijn vloer op zand?” Deze vraag kwam voort uit de collectieve isolatie-actie die de gemeente samen met het energieloket had georganiseerd. Dit aanbod bood namelijk geen oplossing voor het isoleren van vloeren op zand. In Zuid-Nederland, waaronder Veldhoven, hebben veel woningen een betonnen vloer die direct op zand is gestort, omdat de ondergrond op veel plaatsen stabiel is. Deze huizen hebben dus geen kruipruimte die geïsoleerd kan worden. Wat kun je wél doen met een vloer op zand?

De vastloper: waarop lopen bewoners vast

Er bleek weinig ervaring te zijn met het verduurzamen van vloeren op zand. In ons onderzoek vonden we veel individueel maatwerk, veel meningen, maar geen enkel goed onderbouwd referentie-ontwerp. Bovendien was er veel onduidelijkheid over de vraag:

“Als ik mijn vloer laat zitten, kan ik mijn woning dan toch comfortabel, gezond en aardgasvrij maken?” 

Want een vloer “eruit rammen” en nieuw beton storten is vanuit materiaalgebruik enorme verspilling. Kijk maar naar de plaatjes hieronder en stel je 300.000 van zulke woningen voor.

In onze voorbereiding vonden we geen partijen, voorbeelden of kennisdocumenten die bewoners verder hielpen. Het was dus tijd voor een keuzehulp vloer op zand!

Het team

Ons team bestond uit twee technische ervaringsdeskundigen vanuit de DoeTank, een bewoner die met zijn gezin de keuze ging maken voor wel/geen nieuwe vloer, en twee werknemers van de lokale vrijwilligersorganisatie Veldhoven Duurzaam. 

De keuzehulp maken

Dit team begon met veldonderzoek om de opties in beeld te brengen. Het werd snel duidelijk hoe makkelijk je als bewoner verdrinkt in de mogelijkheden. In de infographic investering & besparing (bijlage 2 in tool Keuzehulp), zie je een overzicht van twaalf varianten om een vloer op zand te isoleren, onderverdeeld in drie categorieën. Voor iedere variant is het effect op meerdere aspecten, zoals kosten, ingeschat. Deze cijfers zijn puur indicatief en alleen bedoeld om bewoners een gevoel te geven. 

Alle bevindingen van ons onderzoek zijn opgetekend in de keuzehulp vloer op zand (bijlage 1 in tool Keuzehulp). Zodra de eerste versie klaar was, werd het tijd om deze te gaan testen.

De keuzehulp testen 

Iedereen met vragen over een vloer op zand werd uitgenodigd voor de informatieavond op 9 november 2022 (zie bijlage 3 in tool Keuzehulp voor de presentatie). Acht bewoners meldden zich aan en kregen de keuzehulp vooraf toegestuurd. 

De informatieavond bestond uit een aantal onderdelen. Allereerst vertelden de twee ervaringsdeskundigen hun eigen ervaring met vloeren op zand. Zij hadden de nodige avonturen achter de rug; de één met renovatie, de ander met nieuwbouw. Gedeelde smart is halve smart, en vooral: praktijkvoorbeelden zijn een mooie manier om theoretische kennis op een praktische manier te bespreken. 

Vervolgens presenteerden we de drie categorieën uit de keuzehulp, zoals te zien in figuur 1. Er was veel herkenning bij deze indeling. Deze onderverdeling sloeg goed aan bij de manier waarop bewoners tot een keuze kwamen. Voordat je de details in duikt, stel je jezelf de strategische vraag: "Hoe wil ik mijn vloer op zand optimaliseren, verbeteren of vernieuwen?” Pas nadat je een categorie hebt gekozen is het tijd om specifieker uit te denken hoe je dat precies wilt (lees: welke optie het beste bij je past). 

Opvallend was het verschil in informatiebehoefte. Die bleek sterk af te hangen van de fase in het besluitvormingsproces waar de bewoner zich bevond. Wij herkennen drie fases:

• Fase 1: Welke categorie kies ik?

• Fase 2: Welke optie kies ik vervolgens?

• Fase 3: Hoe voer ik die optie precies uit in mijn situatie?

Bewoners bevonden zich op die avond in verschillende fasen. ‘Gewoon een beslisboom invullen’, op één avond, blijkt daarom niet voldoende. Zelfs niet met de hulp van een adviseur. We zien een gelaagdheid in de te nemen besluiten, en merken dat incubatietijd belangrijk is: tijd om (nieuwe) informatie te verwerken, voordat zij tot een keuze komen die bij hen past.

Feedback verwerken

Na deze avond hebben we de keuzehulp niet aangepast. Uit de feedback bleek dat bewoners de wens hadden om meer voorbeelden te zien en meer duidelijkheid te krijgen over de impact van je vloer laten zitten. Ook hadden zij technisch-inhoudelijke vragen over hoe je “het beste” een nieuwe vloer kunt aanleggen als je ervoor kiest om de oude vloer te verwijderen. Deze wensen zijn vastgelegd voor een eventueel vervolg in de toekomst.

Implementatie

De keuzehulp maakt deel uit van de ‘gereedschapskist’ van de energiecoaches van Veldhoven Duurzaam. Zo wordt de keuzehulp steeds opnieuw bij meerdere bijeenkomsten en huishoudens gebruikt.

Doorontwikkeling

De onderbouwing van de cijfers in bijlage 2 is nog erg dun. Dat is tevens een uitnodiging om hier verder in te duiken. Wij denken dat het goed zou zijn om dat regionaal of landelijk op te pakken, omdat de benodigde expertise en diepgang te groot is voor een lokaal antwoord. Het goede nieuws is dat een vloer op zand een generiek vraagstuk is. Het levert dus veel schaalvoordeel op om dit regionaal of landelijk verder te onderzoeken. En schaalvoordeel is één van de succesfactoren voor opschaling, zeker op gebied van kennis en kennisverspreiding! 

Helaas heeft onze oproep nog geen nieuwe projecten opgeleverd. Landelijk noch regionaal zijn er partijen gevonden die dit vraagstuk oppakken. Wil je hier als gemeente mee aan de slag? Werk het liefst samen met andere gemeenten, op zoek naar kennis en middelen om dit onderwerp dieper te verkennen.

Kort samengevat

Wat hebben we gedaan? 

We hebben overzicht aangebracht in de mogelijkheden om een vloer op zand te verduurzamen. De twaalf opties die we via desk research vonden hebben we in drie categorieën verdeeld (zie bijlage 2 in tool Keuzehulp). Ook hebben we drie fases herkend in het besluitvormingsproces. 

Wat was het resultaat? 

• De keuzehulp vloer op zand, met gedetailleerde informatie voor mensen die hun vloer op zand willen verduurzamen

• Een presentatie van de informatiebijeenkomst

• Een infographic over investeringskosten impact en besparing (cijfers zijn indicatief)

Wat hebben we daarvan geleerd? 

Dit is een landelijk relevant vraagstuk waar nog te weinig aandacht voor is. Werk aan de winkel dus, voor gemeenten en regio’s waar veel vloeren op zand zijn! We hopen dat landelijke partijen die meebouwen aan het ontzorgingsvraagstuk een handje zullen helpen.

Voor bewoners bleek de onderverdeling van verduurzaming opties (optimaliseren, verbeteren en vernieuwen van de vloer) nuttig om structuur aan te brengen in hun besluitvormingsproces. We zijn nieuwsgierig of die onderverdeling ook werkt voor andere maatregelen. Dat hebben we getest met glas en kozijnen (zie praktijkverhaal glas en kozijnen).

Nieuwsgierig? 

Bekijk dan onderstaande bijlagen in de tool Keuzehulp:

• Bijlage 1: Keuzehulp vloer op zand

• Bijlage 2: Infographic investering & besparing

• Bijlage 3: Presentatie informatiebijeenkomst vloer op zand - Veldhoven