Samenwerken met vrijwillige energiecoaches

In bijna elke gemeente in Nederland zijn er mensen die vrijwillig willen bijdragen aan de energietransitie in hun wijk. Hoe kan je deze vrijwillige krachten zo goed mogelijk benutten, op een manier dat het voor vrijwilligers motiverend is en blijft, én het bijdraagt aan het verduurzamen van woningen? In dit artikel lees je onze lessen over het samenwerken met vrijwillige energiecoaches binnen jouw lokale ondersteuningsstructuur. 

Wie is ‘de vrijwilliger’? 

Elke vrijwilliger heeft een eigen motivatie, achtergrond en kwaliteiten. Wanneer we het hebben over ‘de vrijwilliger’ is dit dus een breed begrip, net zoals wanneer we het hebben over ‘de bewoner’. In de energietransitie zijn er naast energiecoaches ook energiefixers, vrijwilligers in een buurt- of wijkteam, en nog vele andere enthousiaste burgers die zich op een andere manier inzetten voor de energietransitie in hun wijk. In de DoeTank hebben we voornamelijk ervaring opgedaan met energiecoaches. Dit is het type vrijwilliger die wij (op dit moment) het meest actief hebben gezien in de energietransitie. Energiecoaches ondersteunen bewoners vaak op maat in hoe zij hun woning energiezuiniger kunnen maken. Het kan per gemeente verschillen welke rol energiecoaches daarin op zich nemen. 

Rol in het verduurzamingsproces 

Energiecoaches kunnen op verschillende momenten in het verduurzamingsproces een bijdrage leveren aan het ondersteunen van bewoners. Wij hebben ervaren dat dit met name bij het activeren van bewoners, het opdoen van inzicht en het uitvoeren van kleine klussen goed werkt. Maar natuurlijk kunnen vrijwilligers - al dan niet in samenwerking met andere partijen - ook in andere fasen van het verduurzamingsproces een rol spelen. Bijvoorbeeld bij het aanvragen van regelingen en subsidies, tijdens nazorg, of in het delen van ervaringen. Heb jij andere ervaringen of aanvullingen? Laat het ons weten! 

Onze lessen over het samenwerken met energiecoaches

1) Verwar inzicht niet met advies

Maak duidelijk wat inzicht bieden wel en niet inhoudt. Het bieden van inzicht is namelijk iets anders dan het geven van advies. In de voorbereidingsfase van het verduurzamingsproces is de bewoner gefocust op het verkrijgen van inzicht. Pas ná deze fase, wanneer de bewoner overgaat tot de uitvoeringsfase, is de bewoner gebaat bij advies. Wanneer een energiecoach een bewoner bezoekt die zich nog bevindt in de voorbereidingsfase - en dus aan het oriënteren is - en de bewoner krijgt al advies, dan zorgt dit ervoor dat de bewoner niet goed diens eigen voorbereidingsproces doorloopt. Hierdoor vergroot de kans dat bewoners geen inzicht hebben in hun woning en woonwensen, en daardoor de implicaties van het advies niet goed kunnen overzien. Bovendien zorgt dit ervoor dat bewoners minder goed zelf eigenaarschap over hun verduurzamingsproces kunnen nemen. Met als gevolg dat de volgende stappen die de bewoner gaat ondernemen in het verduurzamen van de woning mogelijk niet goed passend zijn. 

Wat vrijwilligers precies wel en niet doen, en waar deze scheidslijn zit, is vaak voor zowel de gemeente, als voor de vrijwilligers een zoektocht. Bovendien kan dit ook per vrijwilliger(organisatie) verschillen. Vaak willen vrijwilligers meer doen, maar is dit vanuit het verduurzamingsproces van de bewoner geredeneerd niet altijd de ondersteuning die een bewoner nodig heeft.

Praktijkvoorbeeld

In gemeente Terheijden werken, op initiatief van het Traais Energie Collectief (TEC), verschillende vrijwilligers aan het brengen van inzicht middels het opsporen van luchtlekken. Deze zogeheten ‘lekcheckers’ gaan in duo’s bij bewoners langs en geven bewoners inzicht in waar in hun huis kieren zitten. TEC heeft ervaren dat een focus op het brengen van inzicht tijdens een lekcheck het beste werkt. Wanneer lekcheckers ook advies gaven, werd er direct een stuk meer van deze vrijwilligers gevraagd, werden de rapportages dikker, en werden bewoners verzadigd met te veel informatie. Door duidelijk onderscheid te maken tussen het brengen van inzicht en het geven van advies (en dit ook zo naar de bewoner te communiceren), merkte TEC dat het bovendien makkelijker werd om nieuwe vrijwilligers aan te trekken. In de toolbox ‘De ideale bewonersreis naar aardgasvrij’ van Energie A16 Slimme Stappen vind je meer informatie over de lekcheck in Terheijden. 

2) Zet vrijwilligers in hun kracht

Vrijwilligers leveren een bijdrage aan de energietransitie vanuit intrinsieke motivatie. Het is essentieel om deze motivatie te behouden door vrijwilligers in hun kracht te zetten. Breng vrijwilligers samen en bekijk met hen wat nodig is om hun werk leuk en nuttig te maken. Wat hebben zij nodig? Wat heeft de bewoner nodig? Wat heb je als gemeente nodig? Ga hierbij ook na hoe de werkzaamheden van vrijwilligers passen binnen de bestaande ondersteuningsstructuur. Sluiten de werkzaamheden van de verschillende lokale partijen op elkaar aan? Dit kan je bijvoorbeeld doen door vrijwilligers uit te nodigen bij de werksessie ‘inventariseren en evalueren’. 

Een andere manier om vrijwilligers in hun kracht te zetten is door het aanbieden van verschillende opleidingsmogelijkheden. Verschillende energiecoaches die wij spraken gaven aan het leuk te vinden zich te kunnen specialiseren. Door een opleiding onder te verdelen in een basis- en verdiepende training, kan je een basisniveau aan kennis en vaardigheden garanderen, en kunnen energiecoaches daarnaast op een onderdeel naar keuze hun expertise ontwikkelen. Als energiecoach is het niet nodig om alles te weten, maar is het wel belangrijk goed op de hoogte te zijn van de onderwerpen waarmee je samen met bewoners aan de slag gaat. Dit voorkomt dat er verkeerde informatie wordt doorgegeven én zorgt ervoor dat coaches zich nuttig voelen en plezier in hun vrijwilligerschap houden. Daarnaast kun je om een actueel kennisniveau te garanderen coaches bijvoorbeeld een opleidingsbudget of een terugkerend intervisie moment aanbieden. Sommige energieloketten bieden dit bijvoorbeeld aan.

Praktijkvoorbeelden

De gemeente Emmen werkt vanuit het platform Emmen geeft Energie met meer dan 90 vrijwillige energiecoaches aan de energietransitie. De coaches worden ingezet in verschillende teams. Een coach kan zelf kiezen in welk team diegene wil, afhankelijk van waar die zelf energie op voelt. Zo is er altijd wel iets voor iemand. Een greep uit de verschillende teams, met elk een eigen specialiteit: kierenjacht, warmtescan, huurwoningen, en koopwoningen. Mogelijk worden nog nieuwe teams opgezet met een specialisatie in het uitvoeren van een ventilatiecheck en een ‘CV dokter’.

In Houten werkt het bewonersinitiatief Energierijk Houten op een vergelijkbare manier. Zo hebben zij een speciaal ‘CV-optimalisatie team’. Dit is een gespecialiseerd team van vrijwilligers die bewoners ondersteunen bij het updaten van de warmtehuishouding in een woning. Hierbij wordt de inregeling van de CV-ketel en radiatoren aangepast aan de huidige staat van een woning en de woonwensen van een bewoner. Dit doen ze door middel van huisbezoeken en het geven van workshops. Zo helpen deze vrijwilligers bewoners bij het zo zuinig mogelijk verwarmen van de woning. Op de website van EnergieRijk Houten lees je meer.

3) Ontlast vrijwilligers in het organisatorische aspect

We zien dat veel vrijwilligersorganisaties tegen organisatorische obstakels aanlopen. Zonde, want dit is een randvoorwaarde voor het goed kunnen functioneren van een organisatie. Zo moet een vrijwilligerspool worden gecoördineerd: onderdelen zijn het inplannen van huisbezoeken, het maken van een rooster, het doorgeven van vakanties, etc. We zien dat het kan helpen om de coördinatie van vrijwilligers zo veel mogelijk uit handen te nemen van de vrijwilligers zelf, en dus intern bij de gemeente of door een betaalde kracht te organiseren. Zo zorg je ervoor dat vrijwilligers zich kunnen richten op waar zij het meeste energie op voelen. Hierdoor blijft het voor hen leuk én zorg je ervoor dat de coördinatie efficiënt verloopt. Bovendien zijn dit taken waar continuïteit in nodig is. Deze coördinatie kan worden losgetrokken van inhoudelijke aansturing. Een technische expert is nodig bij het opleiden van vrijwilligers, maar voor het coördineren is geen technische kennis vereist.

Eén van de dingen waar je bij de coördinatie rekening mee kan houden is om energiecoaches altijd met z’n tweeën op pad te sturen bij huisbezoeken. Zo stimuleer je onderlinge verbondenheid tussen vrijwilligers. We hebben namelijk gezien dat veel vrijwilligers de behoefte hebben om verbonden te zijn met andere vrijwilligers. Bovendien kunnen ze zo van elkaar leren. Rouleren tussen duo’s kan hier ook bij helpen. 

4) Biedt vrijwilligers doorgroeimogelijkheden

Het hebben van doorgroeimogelijkheden (bijvoorbeeld het aanbieden van een betaalde functie) kan voor sommige vrijwilligers ervoor zorgen dat zij niet uit hun rol als vrijwilliger groeien. Bijvoorbeeld wanneer ze graag meer willen betekenen, of het werk als vrijwilliger hen niet genoeg voldoening geeft. Hiermee kun je vrijwilligers aanhouden, waardering laten zien voor hun inzet, en tegelijkertijd continuïteit creëren. Niet voor alle vrijwilligers zal dit aantrekkelijk of mogelijk zijn. Bespreek dit met ze.  

Het bieden van doorgroeimogelijkheden kan ook samenvallen met bovenstaande les, door een vrijwilliger een betaalde functie aan te bieden als coördinator. 

Praktijkvoorbeeld

De werkgroep ‘Duurzaam Alandsbeek’ (onderdeel van wijkvereniging ‘Buurkracht Alandsbeek’) in Leusden bestaat uit 8 eigenaar-bewoners van een skidakwoning. Binnen de werkgroep zijn de taken verdeeld op het gebied van communicatie, coördinatie, techniek en activiteiten. Het buurtteam speelt een belangrijke rol in de wijkgerichte aanpak van de gemeente voor hun wijk. Dit doen ze door zich te buigen over mogelijke maatregelen die voor de woningen in hun wijk geschikt zijn en bewoners hierin te ontzorgen (o.a. door het verzamelen van offertes en bewoners te ondersteunen bij het beoordelen hiervan, het bijhouden van een database met meer dan 150 bewoners die met vragen zijn gekomen, het houden van een energie-inloop spreekuur, en het begeleiden van bewoners tijdens het ontwerptraject). De werkgroep heeft hierin geleerd dat vrijwilligers een onmisbare functie hebben in hun wijk, en goed gebruik kunnen maken van hun sociale positie. Daarbij was het wel belangrijk om vrijwilligers die veel tijd investeren doorgroeimogelijkheden te bieden. In Duurzaam Alandsbeek is bijvoorbeeld de coördinator in dienst gegaan, waardoor zij haar werkzaamheden binnen de werkgroep kan prioriteren en niet wordt overvraagd. Op deze manier kan het tempo waarin de werkgroep werkt worden verhoogd, en kan continuïteit worden gegarandeerd. 

5) Neem vrijwilligers mee in de gemeentelijke aanpak en visie

We hebben ervaren dat energiecoaches behoefte hebben aan één verhaal over energiebesparing en verduurzaming. Hiervoor is het nodig dat je als gemeente een duidelijk beeld hebt van waar je naartoe werkt. Hoe ziet een toekomstbestendige woning in jouw gemeente eruit? Wat is de rol die energiecoaches hierin kunnen spelen? Welke vrijheden hebben energiecoaches? En wat kunnen ze eventueel aan aanvullende opleidingen volgen? Wij hebben gemerkt dat dit richting geeft voor energiecoaches (en bewoners), en daarmee voor positieve effecten zorgt. Vrijwilligers verkrijgen hiermee inzicht in de samenhang van maatregelen die nodig zijn om een woning te verduurzamen. En daarmee ook het belang van de bijdrage die zij leveren in het gehele verduurzamingsproces van de bewoner. Daardoor ontstaat enthousiasme bij vrijwilligers om zelf aan de slag te gaan met hun bijdrage aan het geheel.

6) Diverse groep vrijwilligers

Houd er rekening mee dat een diverse groep vrijwilligers helpt bij het bereiken van een diverse groep bewoners. Denk dus bewust na over je doelgroepen, en of bij het bereiken van een bepaalde doelgroep een ander ‘type’ energiecoach nodig is. Hierbij kan je denken aan diversiteit in leeftijd, geslacht, culturele achtergrond en interesses (bijvoorbeeld in techniek, of communicatie en samenbrengen van buurtgenoten). Zo kun je de sociale kracht die vrijwilligers hebben - doordat ze zelf onderdeel zijn van het sociale netwerk in een wijk - benutten.  

Gezamenlijk zetten we de schouders onder de energietransitie. Iedereen heeft daarin diens rol te spelen. Energiecoaches zijn onmisbaar vanuit hun betrokkenheid, gedrevenheid en expertise. In dit artikel hebben we onze ervaringen en inzichten hierover gedeeld. Het biedt volop kansen die tot mooie werkzaamheden en synergieën kunnen leiden. We wensen je veel succes en vooral veel plezier om met elkaar samen te werken!